Het is weer Chanoeka – wéér een jaar voorbij … Maar ook: vol hoop op het licht van de toekomst. Zo is licht zowel iets uit het verleden, als iets uit de toekomst: het licht van de zon dat we zien, is acht minuten oud en het licht van sommige sterren is, volgens de wetenschap, al miljoenen jaren oud. We zitten dan vooral naar het verleden te kijken – we wéten niet eens of die ster nu nog bestaat. Tegelijk zeggen we elke dag in het ochtendgebed: Or chadasj al Zion ta’ier – moge er een nieuw licht over Zion schijnen. Licht van de toekomst dat per definitie nog nieuw is, zoals ook de profeet Jesjaja al profeteerde: Koemi Ori ki ba Orech – Sta op en geef licht want je Licht is gekomen … (Jes. 60:1). Gods licht en glorie zal ons vanuit de toekomst tegemoet gloren. Dat zijn de beide gedachten van licht die bij het aansteken van de kaarsen tot uitdrukking komen: stilstaan bij het verleden – oud licht, zoals al het licht in onze wereld – en hoop op een betere toekomst, voorgesteld als een nieuw zuiver licht.
Toen ik de kaarsjes gisteren voor de eerste dag Chanoeka aanstak in het Ziekenhuis Amstelveen, waren er ook twee verpleegkundigen. Eén van hen vroeg of men ook een wens kan uitspreken als men de kaarsen aansteekt. Natuurlijk, waarom niet, antwoordde ik. Maar tegelijkertijd werd ik erop gewezen dat deze persoon in ieder geval de essentie van Chanoeka had begrepen – niet alleen achteruit kijken, maar vooral ook vooruit kijken. Een wens gaat immers altijd over de toekomst. En niet alleen stilstaan bij de eigen kleine wereld, maar proberen stil te staan bij het grotere geheel van de mensheid. Want er zijn zovelen die het nog aan de meest basale dingen in het leven ontbreekt, lees de krant (op internet) maar ... Niet zomaar lezen we op de sjabbat van Chanoeka onder andere het visioen van Zecharja, die een menora ziet (Zech. 4:2-10):
De profeet Zecharja krijgt een fantastisch visioen waarin hij een menora ziet met daarop een vernuftige technische machine: twee olijfbomen staan bovenop de menora, en die laten olijftakken vallen in buizen waarin ze tot olie gemalen worden. Deze olie valt weer in de grote schaal; en van de grote schaal bovenop de menora loopt de olie in zeven dunne buisjes naar elke lamp. Wonderlijk. Het getal zeven speelt een grote rol in het visioen. Zecharja ziet de menora als model dat harmonie brengt in Israël – de menora staat voor Israël en de Tempel – maar ook in de wereld met haar 70 (7 x 10) volkeren. En ook kosmisch. De zeven ogen van God op de maatsteen die voor de verdere bouw van de Tempel wordt gebruikt, symboliseren de Goddelijke voorzienigheid die via de zeven planeten de aarde bereikt en daar over de hele schepping wordt verdeeld, tot in de haarvaten van de natuur (de dunne buisjes?) Chanoeka is dan ook een universeel feest – denk ook aan andere culturen die in december een lichtfeest vieren. Het is dan ook jammer dat voor rabbijn Jacobs Chanoeka weer ‘akelig actueel is’, zo lees ik op de NIK-site.
Net enkele uren voor het begin van Chanoeka werd in Israël de grote musicus en zanger Arik Einstein begraven. De zanger overleed binnen 24 uur aan een gesprongen slagader. Duizenden mensen waren naar het Rabinplein in Tel Aviv gekomen – de seculiere tegenhanger van het Kotelplein – om hem de laatste eer te bewijzen. Hij wist ook bij zijn dood links en rechts, vroom en niet-vroom, elite en de gewone man met elkaar te verenigen – gezien het gemêleerde gezelschap van aanwezigen en sprekers. Ook in de VN stond de Israëlische afgevaardigde Ron Prosor stil bij de dood van de populaire zanger, meldt Yediot. Hij las de tekst voor van één van de bekende liederen van Einstein, Ani weAta nesjaneh et haOlam – Jij en Ik gaan de wereld veranderen, en sprak de hoop uit "dat de erfenis van zijn muziek een drijfveer moge zijn voor onze inspanningen voor een veiligere wereld."
Ultra-orthodoxe rabbijn Uri Zohar hield een geëmotioneerde toespraak voor zijn overleden hartsvriend en schoonfamilie (kinderen van Zohar en Einstein zijn met elkaar getrouwd) die ‘geheel in een wereld van het goede leefde en het kwaad niet kon begrijpen’. Ook aan de ultra-orthodoxe wereld ging het niet onopgemerkt voorbij. Eli Jisjai van Sjas herdacht de zanger in een kort bericht dat hem overigens een reprimande van andere Sjas-prominenten opleverde (alles is politiek …).
De nieuws-site Kikar haSjabbat – één van de beste ultra-orthodoxe media die vervelend nieuws over de orthodoxe wereld nu eens niet onder het tapijt veegt – besteedde uitgebreid aandacht aan de dood van Einstein. Zo kan men daar een fragment van de grafrede van Zohar over Einstein zien.
Ook opmerkelijk is een ander filmpje op Kikar haSjabbat van een ultra-orthodoxe bruiloft waar het nieuws van de dood van Einstein binnenkomt. Men breekt de muziek af en speelt ter nagedachtenis één van de meest populaire liedjes van Einstein – Oef Gozal – vlieg, jonge vogel. Opmerkelijk genoeg speelt men niet alleen de muziek, maar zingt de ultra-orthodoxe man met pijes achter het keyboard ook de tekst mee (even naar beneden scrollen onder de foto). Hier is de tekst van dit lied in fonetisch Hebreeuws, Engels, Spaans en Portugees. En natuurlijk het liedje ‘live’ op YouTube.
Met het heengaan van Einstein is weer een stukje van het Israël verdwenen dat minder etnisch, minder rechts, minder fanatiek religieus, minder materialistisch en minder ongelijk was (zie hier het rapport van het Taub Centre over de schrijnende ongelijkheid in de samenleving in Israël, gepubliceerd in de Globes).
Banoe Chosjech legaresj – zingt men in Israël op Chanoeka: we zijn gekomen om de duisternis te verdrijven. In onze handen: licht en vuur – iedereen is een klein licht, maar samen zijn we een sterk vuur. Weg – inktzwarte duisternis; wijk voor het licht … (als u het liedje wilt horen moet u op het icoontje van het luidsprekertje klikken, links …).
Chanoeka sameach!
