Steeds meer kinderen hebben cashewnoten-allergie. Ja, er is zelfs een ‘ernstige toename van cashewnoten-allergie bij kleine kinderen’ gesignaleerd. Hoe dat komt weet niemand, maar het is wel fijn dat we het even weten! Ook de kleinste deeltjes in onze wereld, de neutrino’s, gedragen zich weer tegendraads. Want opnieuw reisden deze deeltjes sneller dan het licht – een onmogelijkheid volgens de relativiteitstheorie van Einstein. Hoewel het al eerder gevonden resultaat opnieuw optrad, wordt het al meteen bestreden door veel wetenschappers. Het gevonden effect zou ook kunnen komen door bepaalde fouten in het experiment. Ik ben geen expert op dit gebied, maar het is wel interessant om aan de ene kant te zien hoe véél we weten in vergelijking met eerdere periodes in de geschiedenis, en aan de andere kant hoe weinig we soms nog afweten van de wereld waarin we leven. En dat die kennis inderdaad aan verandering onderhevig is. Wat in de ene eeuw nog geldt als een geldig wetenschappelijk paradigma, is 100 jaar later al weer achterhaald en niet juist gebleken. De vraag rijst dan wel hoe we in staat waren met verkeerde modellen en theorieën toch resultaten te behalen. Enfin, dat moeten we maar aan een wetenschapsfilosoof vragen ...
Religieus gezien is dat ook wel interessant. Want als de wetenschap – alle wetenschap – relatief is, dan is er dus niet een onveranderlijke waarheid. En dat is nu juist wat religieuze orthodoxen vaak propageren: religie gaat uit van onveranderlijke uitgangspunten en wetten. Noem het voor mijn part dogma’s. Wat in religieuze zin ooit waar was, blijft altijd waar. Maar ook dat is slechts betrekkelijk, als je in deze materie duikt. Een klein voorbeeldje. Allerlei informatie over de wereld in de Talmoed bleek in latere eeuwen niet meer in overeenstemming te zijn met de wetenschap van de Middeleeuwen. Hoe kan dat? Antwoord: op sommige punten is de natuur veranderd sinds de tijd van de Talmoed. Best een gewaagd standpunt. Op deze manier legden latere rabbijnen uit dat je allerlei Talmoedische medische adviezen niet meer mag/moet gebruiken. De natuur was veranderd, of in een iets andere variatie: de kennis in de Talmoed over geneeskunde was vooral gebaseerd op wat in Babylonië gold en toen waar was. Op die manier legde men ook uit hoe het kon dat Maimonides gezondheidsadviezen gaf die ingingen tegen de Talmoed. Of hoe het kon dat het opeens helemaal niet meer gezond was – en zelfs gevaarlijk – om vis te eten, vlak voordat deze bederft. Terwijl de Talmoed juist stelt dat het gezond is!
Ook in de 18e eeuw gebeurde er iets opmerkelijks. Een rabbijn besloot om de maten en gewichten in de Talmoed eens te gaan narekenen en daarvoor eieren en olijven uit zijn eigen omgeving te gebruiken. Het resultaat was dat de maten niet klopten, ze waren allemaal te klein. De rabbijn besloot hierop dat sinds de Talmoed de eieren en olijven blijkbaar waren gekrompen. Het gevolg was dat je de maten moest vergroten die in de Talmoed waren gegeven. Wie bijvoorbeeld een bepaalde hoeveelheid eten of drinken moet nuttigen om een bepaald ritueel uit te voeren of een zegening te zeggen, moet daarvoor grotere maten gebruiken dan tot dan gebruikelijk was. Niet alle rabbijnen waren het daarmee overigens eens ... In de moderne tijd gebeurt er iets anders opmerkelijks, wanneer de evolutietheorie populair wordt. Religieuze Joden verzetten zich tegen deze theorie, hoewel er ook rabbijnen zijn die stellen dat de evolutietheorie niet in tegenspraak is met de Tora, vooropgesteld dat God niet achter de theorie verdwijnt ... Maar deze mening haalde het niet. Evolutieleer blijft bij veel ultra-orthodoxen onbespreekbaar en vaak een testpunt voor iemands vroomheid.
Toch is het raar om wel te veronderstellen dat de afgelopen 1500 jaar – sinds het opschrijven van de Talmoed – de natuur veranderd is, en tegelijkertijd de evolutietheorie – die het over veel geleidelijkere veranderingen heeft in een veel grotere tijdsspanne – te verwerpen ...
Enkele jaren geleden schreef een vrome rabbijn (Nathan Slifkin) een boek waarin hij onder andere ingaat op wetenschap en evolutietheorie. Het boek deed veel stof opwaaien omdat de schrijver standpunten zou innemen die niet in overeenstemming waren met de gebruikelijke standpunten in de ultra-orthodoxie. Het boek werd uiteindelijk in de ban gedaan door leidinggevende ultra-orthodoxe rabbijnen. Volgens de auteur van het boek had hij niets fout gedaan, omdat hij zich baseerde op rabbijnen uit eerdere generaties die hetzelfde zeiden (of in grote lijnen hiermee overeenstemmend). Een opmerkelijk argument van een vooraanstaande rabbijn – een van de felle verooordelaars van het boek – was ‘dat zij (die eerdere generaties rabbijnen) het mochten zeggen, maar wij (in onze tijd) niet’. Wat in de ene generatie kosjere ideeën zijn, is een eeuw later opeens ketterij. Maar hoe kan dat, als religieuze waarheden onveranderlijk zijn? Dus toch (religieuze) evolutie?
Wie geïnteresseerd is kan hier een brief lezen van de Lubavitscher Rebbe zl. over de verhouding wetenschap / Tora. De Rebbe maakt hier een verschil tussen wetenschappelijke kennis die altijd relatief is en religieuze standpunten die eeuwige waarheid hebben. De kritiek van de Rebbe op de wetenschappelijke methode is opmerkelijk, want in hoeverre is niet ook de medische wetenschap gebouwd op theorieën, interpolatie, extrapolatie etc? Toch lijkt het allemaal beter te werken dan de oude wetenschap ...
Tot slot roept de eminente wetenschapper Hawkins – zelf ook een medisch wonder – de mensen op om de wereld te verlaten:
'Onze bevolking en ons gebruik van de eindige hulpmiddelen op de planeet Aarde groeien exponentieel, net als ons technisch vermogen om onze omgeving te veranderen voor goede of slechte doeleinden. Het wordt moeilijk om in de komende honderd jaar een ramp te voorkomen, laat staan in de komende duizend of miljoen jaar. Onze enige kans om op lange termijn te overleven is om niet te blijven hangen op de planeet Aarde, maar ons te verspreiden in de ruimte.'
Lees hier de rest.
Het leven blijft een raadsel ...
Sjabbat sjalom!
