Er schijnt een varkensgriep rond te waren. Althans, enkele duizenden Mexicanen werden ziek, en waarschijnlijk stierven er ruim 150. Waaraan weet nog niemand. Sterker nog: er zijn meer bevestigde gevallen van varkensgriep in de VS, dan in Mexico! Ondertussen ruziet men ook nog over de naam. Israëliërs mijden de naam ‘varkensgriep’ omdat varkens onrein zijn. Tja, zo heb je de varkensgriep natuurlijk snel onder de duim – je noemt het gewoon anders! Nu willen ook de Nederlandse landbouworganisaties de naam ‘varkensgriep’ in de ban doen, omdat het, het imago van de sector schaadt. En de Mexicaanse overheid bestrijdt de naam Mexicogriep, want dat is slecht voor het toerisme. En Egypte wil het allemaal niet afwachten en wil alle varkens in het land – die allemaal van Christenen zijn – afmaken.
90 jaar geleden woedde er een wereldwijde griepepidemie, de zogenaamde Spaanse Griep, die eigenlijk meer uit de VS (!) kwam dan uit Spanje. Hoeveel doden er vielen weet men nog steeds niet – lage schattingen houden het op 20 miljoen, hoge op mogelijk zelfs 100 miljoen! Tienduizenden Nederlanders stierven. Grote verspreiders van het virus waren de soldaten die na de Eerste Wereldoorlog weer terug naar huis kwamen, ondertussen het virus van land tot land verspreidend. En dat terwijl er net een wereldoorlog achter de rug was. Tien jaar later was er de grote beurskrach die wereldwijd ook veel financiële slachtoffers maakte. Tijd voor eensgezindheid, denk je dan. Samen de mondiale problemen het hoofd bieden, door gebruik te maken van wetenschap en techniek om deze existentiële problemen op te lossen.
Helaas. Wie de geschiedenis kent weet wel beter. De jaren dertig waren de beste tijden voor het racisme, fascisme, antisemitisme, en communisme, die uitmondden in een Tweede Wereldoorlog. Een betere wereld liet nog even op zich wachten ...
Maar, is een griepepidemie echt niet het hoofd te bieden? Een griepvirus bestaat slechts uit een paar genen met wat eiwitten. Terwijl we het veel ingewikkelder genoom van mens, aap en fruitvlieg wel al doorgronden. Willen we het probleem wel oplossen? Ligt het niet aan de prioriteiten die we stellen? Een nieuwe epidemie zal wereldwijd vele slachtoffers maken. Maar vooral in de arme gedeeltes van de wereld – ca. 96% van de slachtoffers zal daar vallen. Maar ja, daar sterven de mensen toch al als vliegen aan malaria, TBC, AIDS en tal van andere ziektes die ook best te behandelen zijn. Denk overigens niet dat deze griep de enige bedreiging is op wereldschaal. Ondertussen rukt een resistente vorm van TBC op – onder andere in de voormalige USSR – en ook malaria schijnt weer terug te zijn. Reden genoeg dus om nu eens de prioriteiten te veranderen, en de echt belangrijke dingen bovenaan te zetten. Want hoe waardevol vinden we een mensenleven echt? Nu de varkensgriep zoveel aandacht krijgt in de media lees je opeens ook veel meer over ‘gewone griep’. Wat blijkt: in een gemiddeld jaar in Nederland zijn er naar schatting ca. 6000 ‘aan griep gerelateerde sterftegevallen’, voornamelijk onder ouderen en chronisch zieken. Dat is toch best veel, in een rijk land als Nederland?
Nu zijn epidemieën natuurlijk zo oud als de mensheid. Niet voor niets leven we in symbiose met sommige bacteriën. Thucydides en Hippocrates beschrijven al dodelijke besmettelijke ziektes, zoals de pest. Maar ook de Tora, ouder dan beide Griekse schrijvers, kent dodelijke, besmettelijke ziektes die een epidemie kunnen veroorzaken.
Wie niet luistert naar de woorden van God en de geboden veronachtzaamd, die wordt met allerlei vervelende, besmettelijke, ziektes gestraft:
“Indien u mijn inzettingen versmaadt en van mijn verordeningen een afkeer hebt, zodat u geen van mijn geboden doet en mijn verbond verbreekt, dan zal Ik ook aldus met u doen en met verschrikking u bezoeken: tering [sjachefet] en koorts [kadachat], die de ogen verteren en het leven doen verkwijnen” (Wajikra 26:15-16).
Dewariem doet het nog even dunnetjes over, en laat ook het plantenrijk meedelen in de ziektes, waarvan de precieze vertaling niet vaststaat:
“De Eeuwige zal u slaan met tering, koorts, brand, ontstekingen, droogte, brandkoren en honigdauw: zij zullen u vervolgen, totdat gij te gronde gaat” (Dewariem 28:22).
En, niet voor niets schrijft Psalm 91 over de echte gelovige die woont in de Schaduw van de Almachtige:
“Je hoeft niet bang te zijn voor de verschrikking van de nacht,
van de pijl die suist overdag,
voor de pest die rondwaart in het donker,
voor de allesrovende Vernietiger [keteb] van de middag.
Al vallen er duizend aan je ene zij,
en tienduizend aan je rechterzij:
jou zal het niet raken” (Ps. 91:5-7).
De moderne mens weet dat het allemaal wel wat ingewikkelder ligt. Vroom gedrag is geen vrijbrief voor het uitblijven van ziektes, en wetenschappelijke inzichten genezen soms de grootste schurken. Wat overigens weer niet wil zeggen dat er niet toch een of ander verband kan bestaan tussen ons (moreel) gedrag en het ontstaan van besmettelijke ziektes. Maar dat verband zal anders zijn dan religieuze leiders in allerlei godsdiensten ons willen laten denken.
In onze dagelijkse gebeden beginnen we onze verzoeken aan God met een zegen voor kennis. “U schenkt de mens kennis [da’at], en leert de mensheid inzicht [binah], schenk ons vanuit Uzelf kennis [de’a], inzicht [binah], en onderscheidingsvermogen [haskel]”.
Laten we echt verstandig zijn en eensgezind de problemen het hoofd proberen te bieden. Met ons Intellect dat we volgens onze traditie van God hebben gekregen, moet dit mogelijk zijn.
