Nog maar net klaar met de herinnering aan de wonderbaarlijke Exodus op Pesach doemen er alweer nieuwe herdenkingsdagen op. We hebben het in Nederland natuurlijk vooral over 4 mei – en de Joodse herdenkingsdag Jom haSjoa. In Israëlische context komt daar nog Jom Hazikaron bij – ter nagedachtenis aan de omgekomen Israëlische soldaten in oorlogen (bijna 25 procent door zelfmoord) en aan de terreurslachtoffers – waar echter ook in de Diaspora bij stil wordt gestaan. Vaak volgen deze dagen dicht op elkaar, zo ook dit jaar. En bij herdenken hoort ook vieren: Bevrijdingsdag op 5 mei en Jom Ha’atsmaoet – de Onafhankelijkheidsdag van Israël.
De opmars naar de nationale herdenkingsdag begint al ongeveer een maand tevoren. Hoewel, vaak al veel eerder, als er ruzie ontstaat over de invulling van 4 en 5 mei. Zo hadden we al rappers die op Bevrijdingsdag éérst wel, maar vervolgens niet mee mochten in de helikopter. CIDI liet nog even weten dat op 4 mei absoluut geen vluchtelingen mogen worden herdacht: “dat verwatert de Nationale Dodenherdenking.”
Robert Vuijsje had er ook iets over te zeggen in een column op Jonet:
"Je zou denken dat het voor antiracisten een speerpunt was: een herdenking van de grootste racistische moordpartij uit de recente vaderlandse geschiedenis. Helaas is dit niet het geval.
Niet alleen aan zelfbenoemde antiracisten, ook aan de rest van Nederland zou ik willen vragen: ik weet dat we niet (meer) met veel zijn, maar mogen wij de herdenking op 4 mei behouden?
(…) Over twee weken is het 4 mei. Dat er discussie zou bestaan over de betekenis van de herdenking op die dag: vijftien jaar geleden was het ondenkbaar. In 2017 is het vanzelfsprekend dat 4 mei wordt ontjoodst. Decennialang is dit een herdenking geweest met een duidelijke historische aanleiding en nu wordt het steeds een stukje breder getrokken: van oorlogen in het algemeen naar wat – al het onrecht uit de wereldgeschiedenis?"
Al eerder schreef en sprak Vuijsje hierover, onder andere in Trouw: “Nederland verandert, en dus de Dodenherdenking ook?” Misschien moet u trouwens de hele column van Vuijsje op Jonet lezen. Daarin stelt hij dat Joden geen minderheid meer zijn, maar tot de witte meerderheid zijn gaan behoren. Maar nu als daders. Een wat rare, larmoyante column.
En natuurlijk al eerder de heisa rond de Stolpersteine in Amsterdam-Zuid. Het leidde bij Zippora Abram al meteen tot kriebels over mensen die het hebben over hun beste Joodse vriend(in) – tja het is ook nooit goed …
En dan is er uiteraard elk jaar een niet aflatende stroom van monumenten die worden onthuld – ook het Amstelpark blijkt een aangrijpend monument te hebben ter nagedachtenis van 140 door de Duitsers gedode verzetsstrijders, zo ontdekte ik onlangs –, nieuwe publicaties en boeken over de Tweede Wereldoorlog en de Sjoa, of gewoon nieuwe informatie. Zo bleek de administratie van Westerbork niet op orde te zijn: maar liefst “duizend fouten in de geschiedenis van gedeporteerde Joden” meldt de Volkskrant.
Kortom: aan terugkijken, herdenken, stilstaan bij, kransen leggen en dergelijke dus geen gebrek. Maar wat zijn nu de concrete lessen die we uit de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog en de Sjoa kunnen leren, concrete lessen voor ons dagelijkse leven in het hier-en-nu?
Vaak wordt er immers vooral gesproken over de verschrikkingen van oorlog, dictatuur, geweld et cetera. maar dan zit je al aan het einde van het ontsporingsproces. Hoe kunnen we in de gewone context een betere, meer rechtvaardige samenleving creëren, waarin de menselijke maat en waardigheid behouden blijven, en waarin moraal en ethiek een anker zijn en blijven? Als we daarin slagen zullen ook verdere extreme ontsporingen niet voorkomen of al in een vroeger stadium tot stilstand worden gebracht. De Sjoa gebeurde immers niet zo maar of op mythische wijze – deze voltrok zich in een wereld die al een hoge mate van geweld en repressie accepteerde in de vorm van gewapende conflicten, kolonialisme, discriminatie, racisme, ongelijkheid tussen man en vrouw, weinig oog voor armoede en de sociale onderklasse van de samenleving, et cetera.
Bij elk herinneren – zachor – hoort in het jodendom ook een nieuwe kijk op de praktijk – de sjamor. Sjamor van in acht nemen, respecteren, bewaken, bewaren. We moeten herdenken beschouwen als her-denken, opnieuw leren denken over zaken. Vanuit de opgedane ervaringen van eerdere generaties. Als we met die kennis her-denken, door op een andere manier naar het heden en de toekomst te kijken, is er veel winst te boeken.
Sjabbat sjalom!
