Met kerstmis voor de boeg breekt voor sommige Joden een moeilijke periode aan. Kijk, Sinterklaas viert men dan meestal gewoon mee als men niet al te orthodox is, maar kerstmis is toch echt iets anders … De realiteit is echter dat mensen met een niet-Joodse partner jaarlijks met dit ‘probleem’ worden geconfronteerd en dit op de eigen manier oplossen. Hoe, dat weten we niet omdat institutioneel Joods Nederland zeer ver van deze mensen afstaat en hen dan ook niet in het vizier krijgt. Een Joodse krant of een Joods medium zal hier geen aandacht aan besteden – zelfs als die het onderwerp wel interessant vindt – omdat men anders het verwijt krijgt de assimilatie te bevorderen. Is het ‘probleem’ hiermee opgelost? Natuurlijk niet. In de VS is men hier al verder mee en vieren gemengde huwelijken zowel chanoeka als kerstmis – niet een religieuze kerstmis, maar meer een civiele kerstmis. Gewoon omdat zo’n boom gezellig is en iedereen kalkoen lekker vindt (zelfs orthodoxe Joden vieren overigens Thanksgiving in de VS) … In Nederland lijkt dit minder te gebeuren, maar nogmaals, dat is mogelijk slechts schijn omdat er gewoon niet over gepraat wordt, want het is taboe.
Maar ook in Noord-Amerika zijn de meer traditionele en orthodoxe Joden niet zo blij met kerstmis. Helemaal raar is dat niet, want helaas werd deze dag in Oost-Europa nogal eens aangegrepen voor het houden van pogroms en het plegen van gewelddadigheden tegen Joden – net als rond Pasen overigens. Een en ander valt af te lezen aan een artikel in de Jewish Press, een milde ultra-orthodoxe krant. Hierin betreurt auteur Yoni Yanover een artikel in de Toronto Star door de mij verder onbekende Bernie Farber and Avrum Rosenzweig (voorzitters van de charitatieve organisatie Ve’ahavta - the Canadian Jewish Humanitarian and Relief Organization.
In dit artikel – dat ik niet gelezen heb – proberen de auteurs een brug(getje) te slaan tussen het lichtfeest chanoeka en kerstmis. Dit schiet Yanover in het verkeerde keelgat, wat voor goed werk de beide auteurs Farber & Rosenzweig ook doen met hun initiatief. Vandaar dat hij een zeer kritisch artikel schrijft over kerstmis en Joden vanuit de historische werkelijkheid van de negentiende eeuw: pogroms, vervangingstheologie en ander leed …
De vraag is wel wat de houding in de moderne tijd moet zijn – het verleden vergeten lijkt niet verstandig, maar het verleden beleven alsof het ‘nu’ is ook niet. Op internet vind je voor de VS allerlei tips over hoe je als Jood die niets met kerstmis heeft, deze dagen moet doorkomen. Eén van de meer bizarre verschijnselen is dat veel Joden en masse Chinees gaan eten – Chinezen vieren immers ook geen kerstmis en hun restaurants zijn altijd open. Maar wacht even – door uit eten te gaan en lekker kosjer Chinees te eten, vier je toch ook een beetje kerstmis mee? Niet minder is het houden van allerlei feesten op kerstavond voor Joodse singles – ook een zeer aparte manier van het vieren van kerstmis. Deze feesten hebben de aparte naam Matzo Ball, zoals bijvoorbeeld te zien is op de website van de New York Matzo Ball. Heel apart allemaal …
En in Nederland? Opnieuw: daar weten we niet zo veel van. Ooit meende ik me te herinneren dat een Joodse BN-er voor kerstmis een soort maaltijd met muzikaal vertier hield en allerlei vrienden uitnodigde om het eenzame gevoel rond kerstmis een beetje te verzachten. En misschien zijn er wel meer Joden in Nederland die juist samenkomen op kerstmis en een feestelijke maaltijd houden met co-Joden.
Sommige orthodoxen in Amsterdam zullen ongetwijfeld afreizen naar de Jarchei Kallo in Sjoel Amstelveen – oh ironie in de voormalige Bankras Kerk (wie is hier nu mesjogge?). In dit leerfestijn onder leiding van rabbijn Zwika Ralbag (inderdaad, zoon van …) zal men zich buigen – op kerstmis – over het thema ‘Back to the Roots’. Veel gelern op kerstmis dus. Maar klopt dat wel? Dan geef je die dag juist een gewijd karakter! Is dat dan de bedoeling?
Volgens sommigen niet – die gaan dan kerstnacht / kerstmis ook juist niet leren. Dit gebruik heet Nittel of Nittel Nacht. Men ging niet naar de leerhuizen en bleef thuis – vaak ook vanwege het praktische gevaar van een pogrom of andere gewelddadigheden. Maar ook in de huiselijke sfeer leerde men niet, maar speelde men een spel zoals kaarten of schaken. Er bestaan hele discussies over dit gebruik dat vooral in Chassidische en mystieke kringen in ere wordt gehouden. Hoe het ook zij, ook hiermee vier je kerstmis op een bepaalde manier en maak je er een bijzondere dag / nacht van, namelijk de enige dag dat je niet mag leren. Of je er nu in meegaat of je er tegen verzet – je zit toch in het verhaal, lijkt het.
Tot slot: in de halachische literatuur wordt gesproken over Joden die op nieuwjaarsdag aan de machthebbers en de kerkleiders een geschenk sturen. Omdat men het als een gunstig teken beschouwde om een cadeau te krijgen op nieuwsjaarsdag. Dit werd toegestaan – ook natuurlijk omdat men weinig keuze had en op goede voet moest staan met de geestelijke en seculiere machthebbers. Goed burgerschap lijkt mij echter te zijn dat je ook als gelovige Jood rustig een buurmens prettige dagen en ‘Goed nieuwjaar’ mag wensen … En kijk naar South Park ‘A Jew on Christmas’ (South Park, dus u bent gewaarschuwd …).
Sjabbat sjalom!
