Als een van de betrokkenen bij het project Judaism in a Box is het elke keer weer mooi om te zien hoe mensen reageren bij een ‘unboxing’. Het leidt tot mooie gesprekken over ervaringen van mensen die hun eigen weg zoeken in het jodendom. Want daar is het project ook voor bedoeld – een nieuwe manier van lernen door te doen. Of misschien wel een oude manier van lernen? (na'aseh wenisjmah). In ieder geval geeft het mensen tools om rituelen uit te voeren die men zelf niet (goed) kent en uit zichzelf ook waarschijnlijk niet zou uitvoeren. Ga, doe het maar, probeer het maar en kijk waar je uitkomt.
Vlak voor Soekot werd de vierde doos uitgepakt, waarin de loelav zat. Soekot is een feest waar men soms weinig van af weet en dat wat “ver van me bed is”, zoals iemand opmerkte. In zo’n hutje zitten terwijl we doorgaans in de stad wonen en volledig geürbaniseerd leven. Opeens moet ik er aan denken hoe wij zelf zo’n vijftig jaar geleden thuis nog niet elk jaar een soeka hadden. We gingen dan op uitnodiging bij anderen in de soeka eten of aten snel een boterham in de soeka van sjoel. En ook een loelav was in die dagen nog een schaars product in sjoel, behalve bij mensen die echt (heel) orthodox waren. De meeste mensen zwaaiden op Jom Tof met de loelav van sjoel – een minhag die al eeuwen oud is en waarbij een gemeenschap gezamenlijk een loelavset aanschaft.
Tja, probeer ik uit te leggen, dat is misschien best een mooie oefening, die soeka. Te beleven hoe men het leven ervoer vanuit een overwegend agrarische samenleving. Tot niet zo lang geleden was ook Nederland een grotendeels agrarische maatschappij. En dan die loelav – waarom met die plantjes zwaaien? Gewoon doen zeg ik, maar de vraag blijft. Later in het gesprek bedenk ik een uitleg waarin de soeka ons universum symboliseert met de zes cöordinaten waarbinnen we leven en waardoor wij omgeven zijn. De loelav verwijst naar ons eigen handelen daarin, de invloed die we hebben op die wereld die ons omgeeft en die wij zelf mede-vormgeven. En verwijst de loelav niet ook naar vier menstypen die op een wat eenvoudige wijze de diversiteit van de samenleving voorstellen? Kortom, het gaat om onze verhouding tot het heilige, de natuur/wereld en de mensen om ons heen. Zo zie je hoe gesprekken met anderen jou zelf weer kunnen inspireren …
En dan was er uiteraard de opening van het Nationaal Holocaust Namenmonument. Via Whatsapp krijg ik al snel foto's van de stenen toegestuurd met daarop namen van vermoorde familieleden. Persoonlijk zat ik niet op dat monument per se te wachten. Maar om me heen hoor ik dat het mensen ontroert en raakt – Joods en niet-Joods. Ooit vond ik die Stolpersteine ook maar niets, maar toen ik ze zelf zag en merkte wat dat met mijzelf deed, was ik een andere mening aangedaan. Zeker toen ik zag hoe in de binnenstad van Amsterdam een groep toeristen geboeid luisterde naar een gids die naar de glimmende steentjes wees en er iets over vertelde. Blijkbaar werkt het dus wél. Hopelijk zal dat met dit Namenmonument ook zo zijn – dat het een helende rol zal gaan spelen in de verwerking van het verschrikkelijke trauma.
Enkele dagen later spreek ik in de regio Amsterdam in een kerk. De avond heeft als thema hoe Joden en christenen 75 jaar na de oorlog, 75 jaar na een beladen geschiedenis van Jodenvervolging en antisemitisme, verder moeten. Het gaat ook over de schuldbelijdenis van de Protestants Kerk in Nederland (PKN) aan de Joodse gemeenschap. Sommige gemeenteleden zijn het hier niet mee eens – als kinderen of kleinkinderen van verzetsmensen ergeren ze zich aan de gang van zaken rond deze schuldbelijdenis. Waarom is hun van te voren niets gevraagd en waarom overheerst het beeld dat christenen niets hebben gedaan in de oorlog? En er wordt verwezen naar de opening van het Namenmonument, die men indrukwekkend vond.
Ik luister naar wat zij te vertellen hebben, maar het is een wat zware thematiek en dus stuur ik het gesprek richting Soekot. Per slot van rekening is er nog een levende Joodse gemeenschap in Nederland en die viert nu het Loofhuttenfeest. Alleen nadruk op het verleden beneemt ons het zicht op die levende gemeenschap en de toekomst, hoor ik mezelf zeggen. En dat kan niet de bedoeling zijn. Het wordt toch nog een ontspannen avond en de mensen komen met allerlei vragen die niets meer met het oorspronkelijke thema te maken hebben. De meesten vinden dit geen probleem, op een enkeling na die soms het gesprek toch even wil terugsturen naar het oorspronkelijke onderwerp van de avond.
Een prachtige Soekot met mooi weer – de eerste regens begonnen pas na Soekot, op Simchat Tora (in de Diaspora). Hoewel, er is nog het wolkje van de invoering van de QR-code – het coronatoegangsbewijs – waarbij toegang tot bepaalde locaties voor mensen die niet zijn gevaccineerd wordt ingeperkt. Ik denk dat we heel voorzichtig moeten zijn met de reeks aan maatregelen in de afgelopen anderhalf jaar die de grondrechten beperken. Maatregelen worden makkelijk ingevoerd maar moeilijker weer ongedaan gemaakt. Zeker nu het met de coronacijfers al langere tijd de goeie kant op gaat, is dit een beslissing waar best vraagtekens bij geplaatst mogen worden.
Sjabbat sjalom
