Ik zou een leuke Pesach-column willen schrijven waarin zoals altijd ook de actualiteiten opduiken. Over bijvoorbeeld het record aantal mensen dat in 2015 onterecht vastzat en daar financieel voor gecompenseerd werd – misschien ook een vorm van het marktdenken met een onethische component. Maar ook over een nieuwe trend: het maken van parodieën en liedjes rond de feestdagen, nu dus rondom Pesach. Van bewerkingen van liedjes van Adele, Bieber tot Michael Jackson. Van eigentijdse Dajeenoe-uitvoeringen tot Uptown-Passover. Opmerkelijk genoeg komen deze filmpjes vaak uit orthodoxe hoek en uit de VS. Maar, deze keer geef ik de pen deze over aan een trouwe lezer van me (hoop ik), die haar eigen Pesach-mijmeringen aan mij opstuurde …
Chag sameach!
Negentien seideravonden
tekst: Sarai Mock
Pesach was nooit echt mijn favoriete feestdag. Los van het feit dat ik matzes niet te happen vind en dus eigenlijk niet zoveel eet, hing er altijd iets onbegrijpelijks rondom dit feest. Desalniettemin is dit waarschijnlijk dé Joodse feestdag waar kinderen het meest over leren: het bijzondere verhaal, de regels omtrent voedsel, de vier zoons, de tien plagen, et cetera. De splitsing van de Rode Zee was – naast het huwelijk tussen Mozes en Tsipporah (ik blijf een meisje;) – altijd mijn favoriete onderdeel. Ook de Prince of Egypt-film is mij niet ontgaan. Inmiddels kan ik het slotlied in meer dan vijf talen vloeiend meezingen, dus dat zit goed. Maar toch, Pesach heeft iets eigenaardigs. Aan de ene kant een duidelijk verhaal (we waren slaven, etc.) – aan de andere kant niet tastbaar, juist omdat het zo wonderbaarlijk is.
Vorig jaar had ik een niet-Joodse vriendin (nou ja, haar oma aan de verkeerde kant is Joods) over de vloer op seideravond. Ik had haar nogal spontaan uitgenodigd, dus toen zij eenmaal bij ons aan tafel zat achter een fonetische Hagada, was zij niet echt voorbereid op deze hele gebeurtenis. Zelf had ik door tijdnood ook de nodige voorbereidingen niet getroffen, waardoor improviseren de enige optie bleek. Want ook al heb ik vele jaren het Pesachverhaal gehoord en bestudeerd, nooit heb ik het aan iemand verteld die er niets over weet. Ik besloot het verhaal aan haar uit te leggen als aan een jong kind dat dit voor het eerst leert, en tsja, daardoor ging ik er voor het eerst in jaren weer echt over nadenken.
Gedurende de avond echter merkte ik een soort tegenzin bij het vertellen van het verhaal. Hoe meer ik erover vertelde, hoe suffer ik het eigenlijk vond. Want we waren slaven in Egypte, drieduizend jaar geleden, en de Egyptenaren waren gemeen. Maar waarom zou dit ons eigenlijk zoveel moeten interesseren? In Nederland, dat zelf niet zo lang geleden slavenhandel heeft gedreven. In de westerse wereld (lees: Amerika), waar pas sinds de jaren zestig een strijd tegen ongelijkheid gaande is. En überhaupt in onze wereld, waar slavernij helaas nog steeds een alledaags concept is. Misschien is het geen slavernij zoals wij het ons vaak voorstellen – met piramides en zweepjes. Maar hoe zit het met gedwongen prostitutie? En (kinder)arbeid in fabrieken waar onze kleding wordt gemaakt tegen een droevig salaris? En hoe zit het met de mensen die ons voedsel verbouwen? Stukken land die kaalgeplukt worden, en wat houden zij er zelf aan over? …
Kortom: de vraag rees bij mij wat de relevantie van Pesach vandaag de dag is. Waarom is het belangrijk dat wij dit verhaal – na zoveel jaren – nog steeds overdragen, terwijl er genoeg actueels is om ons druk over te maken? Dat Pesach niet draait om de obsessieve schoonmaakbeurten, had ik als kind al door toen ik het nogal vreemd vond dat zelfs de ramen en de gordijnen werden gewassen. Misschien lag dit aan mij, maar ik at liever mijn ontbijt gewoon aan de keukentafel dan dat ik in de gordijnen klom. Afijn, dit schijnt een gangbaar fenomeen te zijn onder Joodse vrouwen – hoewel zij Pesach volgens mij stiekem als excuus gebruiken om het huis volledig te torpederen met bezemstelen, schuursponsjes en reusachtige vuilniszakken. Maar dan nu seideravond: wat is het huidige belang ervan? Of symboliseert het bittere kruid méér dan de zware tijd die zíj hebben ervaren? Wellicht staat het voor het leed dat mensen elkaar kunnen toebrengen. Bitterheid als gevolg van menselijk gedrag; dat wil zeggen doen, maar ook nalaten.
Voor mijn vriendin was seideravond 2015 haar eerste keer aan een seidertafel. Voor mij was dit de ‘triljoenste’, zoals ik het als kind graag overdrijven kon. Als ik terugreken (let wel: dit is een uiterst ingewikkelde som) heb ik in totaal negentien seideravonden meegemaakt. Je zou denken dat je het dan allemaal wel een keer hebt gezien of gehoord, maar het tegendeel bleek waar. Juist doordat ik al zo vaak Pesach had gevierd, was het iets routinematigs geworden. Je denkt niet meer na over wat je doet. “We waren slaven in Egypte, daarom dopen we radijs in zout water. Dit symboliseert de tranen van onze voorouders, en de charoset symboliseert het cement. Hé, schenk je even nog een glaasje wijn in? Vier in totaal hè, evenals het aantal zonen.” Als een cassettebandje apathisch informatie reproduceren. Echter, dan zou Pesach vieren in ons Wikipedia-tijdperk eigenlijk volstrekt onnodig zijn. Dat de essentie van Pesach dan tóch in een andere hoek gezocht moest worden, was mij inmiddels duidelijk.
Ook al heeft het negentien seideravonden geduurd totdat ik ein-de-lijk de ware afikoman heb kunnen vinden en zo betekenis aan Pesach heb kunnen geven – ik hoop dat ik het dan vanaf nu anders zal doen. Want zeker, het Pesachverhaal is belangrijk – het beschrijft het ontstaan van het Joodse volk, het begin van onze geschiedenis. Maar Pesach betekent meer. Het staat voor één van de waardevolste dingen die wij als mensen hebben: vrijheid. Vrij zijn, niet slechts als individu maar ook als groep, als volk. Want dat is Pesach ook: eenheid, saamhorigheid. Dus laten wij dit meenemen, niet alleen door het ‘toen’ te herinneren, maar door ons het ‘nu’ te beseffen, en onze ‘morgen’ te ontwerpen. Geen zorgen: ik vraag nu zeker niet om als Superman te verschijnen in een veel te strak pakje, en de wereld te redden, etc. Maar ik geloof zeker dat we allemaal een kleine, doch betekenisvolle verandering (lees: verbetering) kunnen maken.
Dit jaar zal mijn twintigste Pesach worden. Twintig weken van mijn leven heb ik dan gespendeerd op een lege maag, want die matzes krijg ik er echt niet in. Twintig geluksmomentjes, wanneer ik mijn eerste hapje brood na afloop van de week naar binnen werk, en met volle mond brabbel dat ik zóóó blij ben dat ik weer chameets mag eten. Maar ook negentien Pesachs waarbij ik de ware essentie van het feest aan me voorbij heb laten gaan, doordat ik vooral bezig was met het leren van het verhaal, in plaats van het werkelijk te doorgronden. Waarbij ik Pesach vooral als limiterende feestdag ervoer omdat ik niet kon doen en laten wat ik wilde, in plaats van mijn vrijheid te waarderen. En daarom wil ik het dit jaar anders doen. Hoe? Dat weet ik nog niet helemaal. Ik kan een fair trade-dieet gaan volgen, of een keer langsgaan bij de vluchtelingen – kie ger hajieta be-erets Mitsrajim – want vreemdeling was je in het land Egypte (hoe toepasselijk)!
Voor nu wens ik u allen een kosjere Pesach toe, en ik hoop dat ook u de boodschap van Pesach als iets zeer positiefs zult ervaren. Probeer stil te staan bij wat vrijheid voor u betekent – en nog meer - wat wij voor andermans vrijheid kunnen betekenen. Zelf ga ik nu weer aan de slag met de noodzakelijke voorbereidingen voor Pesach. Zo direct heb ik samen met mijn zusjes de generale repetitie van het Ma nisjtana-lied, wat ik nogal spannend vind. Want wie weet zullen we dit jaar een ander antwoord op onze vragen krijgen, dat ons nieuw inzicht zal geven en dat verrijkend zal zijn. En vergeet zeker niet om plezier te hebben! Want ook dat is Pesach: dansen op de muziek waarmee de tamboerijnen ons verblijden.
