Ik schreef al eerder over de site moreshet.org.il, één van de bekendere religieuze portals in Israël. Zelf vind ik de digitale vraagbaak – de Shut – het interessantst. In de ruim tien jaar dat de site bestaat, is het aantal vragen al ruim de honderdduizend gepasseerd. Per dag komen er dus tientallen vragen bij – over uiteenlopende onderwerpen als relaties, seks, kasjroet, halacha voor het dagelijkse leven en nog veel meer. Je kunt veel tijd besteden aan het bestuderen van de vragen. Dan zie je verrassende dingen. Neem nu een vraag van zo’n veertien dagen geleden aan rabbijn Avraham Josef (inderdaad, een zoon van Ovadia Josef) de opperrabbijn van de stad Choelon, of tapioca en gelatine kosjer zijn. De rabbijn begint met te stellen dat deze vragen eigenlijk aan een collega van hem bij de importafdeling van het Opperrabbinaat van de staat Israël gestuurd moeten worden. Maar vervolgt meteen daarna met:
Hm, dat is best een relaxte houding: door de chemische bewerking van de dierlijke vetten of huiden is het eindproduct kosjer omdat het niet meer als voedsel wordt gezien. Op zich niets nieuws voor wie de bronnen kent, maar toch verrassend omdat gelatine meestal als het ultieme treife wordt gezien. Veel rabbijnen zijn in de praktijk dan ook minder relaxed dan deze Awraham Josef. In Nederland wordt gelatine als verboden beschouwd, evenals in andere rabbinaten in de diaspora. Voor wie het niet gelooft, hier het korte responsum.
In de praktijk ligt de zaak overigens ingewikkelder – of wordt ingewikkeld gemaakt – doordat sommigen een onderscheid maken tussen gelatine die van droge runderbotten (best problematisch) wordt gemaakt, van runderhuiden (minder problematisch) en varkensgelatine (oi oi oi problematisch). Verder is er gelatine die van vissen is gemaakt (helemaal toppie) en gelatine gemaakt van kosjere dieren die kosjer geslacht zijn (okay volgens velen). Zoals te verwachten was, heeft de productie van kosjere gelatine uit vooral vissen in kasjroetland een hoge vlucht genomen – zo kan men gelatine volgens alle meningen gebruiken. Maar ook de productie van kosjere gelatine uit kosjer geslachte runderen is populair geworden. Deze optie is voor veel rabbijnen en consumenten acceptabeler dan de gewone gelatine die is gemaakt van niet-kosjer geslachte runderen of zelfs – oi - chazzer! Dit betekent dat er leuke dingen gebeuren: men gebruikt gelatine dan in melkkost producten terwijl ze oorspronkelijk als vlees te beschouwen waren (voordat het productieproces begon) …
Hoe hoog de religieuze en economische gemoederen hier kunnen oplopen, illustreert een vier jaar durende rechtszaak tegen één van de grote producenten van melkproducten in Israël. De firma had jarenlang ‘niet-kosjere’ gelatine in haar puddinkjes en andere lekkernijen verwerkt zonder dit te zeggen. Daarna beweerde de firma dat de gelatine kosjer zou zijn verklaard door het Rabbinaat van Israël. Maar dat bleek niet zo te zijn – de gelatine was van niet-kosjere bron en had ook geen certificaat van het Rabbinaat. Gevolg was een rechtszaak uit naam van ruim een miljoen misleide religieuze puddingeters, waarbij aanvankelijk miljarden werden geëist. Uiteindelijk moest de fabrikant in een compromis ruim 8 miljoen sjekel schadevergoeding betalen (de puddinkjes zijn overigens heerlijk…). Het puddinkje lag sommigen dus zwaar op de maag…
Vorige week schreef ik over de weinig verheffende taferelen bij de verkiezing tot Opperrabbijn van Israël – een soort show: So you think you can pasken… Een ingewikkelde materie – enerzijds wil men Shas tevreden stellen door een oriëntaalse rabbijn te benoemen die goede banden heeft met Rabbijn Ovadia, de patroon van Shas. Anderzijds wil men een scheuring in de religieus-zionistische beweging voorkomen door een kandidaat te kiezen die voor iedereen acceptabel is. Zo zagen we dus een getouwtrek rond de persoon van Rabbijn Ariël die samen met de zittende Rabbijn Amar – wiens termijn verlengd zou worden - de functie zou vervullen. Deze deal mislukte en uiteraard geven de beide partijen, Shas en Habajit Hajehudi, elkaar de schuld.
Inmiddels is het niveau volgens de Jediot weer een beetje verder gedaald door beschuldigingen over en weer van voor- en tegenstanders van rabbijn Stav – hoofd van de Zohar-beweging, rabbijnen die de seculieren willen aanspreken. Stav beweert dat hij op allerlei manieren wordt gesmaad en belasterd; zijn tegenstanders zeggen dat hij een andere rabbijn de mond wilde snoeren door te dreigen een boekje open te doen over die rabbijn. Tja, zo gaat dat kennelijk. Het is te makkelijk om het alleen af te doen als gesteggel om baantjes en dergelijke.
Op de achtergrond speelt wel degelijk een serieuze kloof tussen de rechterkant (veelal zich met de settlerbeweging identiciferende rabbijnen of naar charedische ultra-orthodoxie neigend) en de middengroep van de religieus-zionisten (de meeste Zohar-rabbijnen). Men is diep verdeeld over zaken als seculiere studies, de rol van ingetogenheid voor de vrouw, segregatie van de seksen, de houding ten opzichte van de seculiere wereld, en hoe men de Tenach moet lezen. Over dit laatste brak vorige zomer grote ruzie uit door hervormingen in het schoolprogramma van de religieus-zionistische scholen. Al enkele decennia zijn de meer gematigde religieus-zionistische groepen (rond de Goesj Jesjiva) intensief bezig met Tenachstudie vanuit een modernere invalshoek, zonder direct mee te liften op de seculiere bijbelkritiek. Het nieuwe bijbelprogramma voor de scholen was sterk beïnvloed door deze meer gematigde stroming. Sommige hardliners – zoals Aviner, Lior en Nebenzahl – veroordeelden het programma als een ramp en ketterij en waren zeer kritisch ten opzichte van rabbijnen die het plan wél steunden. Eén van die rabbijnen was rabbijn Ariël – vandaar dat sommigen aan de rechterkant van de religieus-zionisten de Amar/Ariël-deal saboteerden – dan liever nog een ultra-orthodoxe Opperrabbijn. Enfin.
De discussie gaat dus over hoe je de Tenach moet lezen: als een realistisch boek waarover je ook zelf mag nadenken en waarbij vooral de meer gewone, logische uitleg (de psjat) voorop staat, of vooral vanuit een zeer idealistisch en metafysisch perspectief waarin de voorbeeldfunctie van de personages en hun onaantastbaarheid voorop staan. Dat leidt tot haast absurde discussies, die onder andere gaan over de slang en Eva (waar kennen we dat ook al weer van) …
Volgens bepaalde bronnen uit de Oudheid zou Eva seks met de slang hebben gehad. Een van de voormannen van de meer realistische invalshoek nuanceert dat voorzichtig: de slang zag er blijkbaar uit als een mens en niet als een dier (anders zou Eva wel erg pervers zijn geweest, stelt de rabbijn). Dat schoot de hardliners natuurlijk weer in het verkeerde keelgat. Maar, een echt modern perspectief hebben de voorstanders van de realistische invalshoek ook niet, denk ik. Hoewel, modern? Maimonides was al heel kritisch over mensen die de verhalen in de rabbijnse literatuur letterlijk uitleggen (of bijna letterlijk).
Sjabbat sjalom!
