Een jesjiva-gave

Er mag nu eindelijk over gepraat worden, hoewel er jarenlang een taboe op rustte. Wetenschappers hebben gevonden dat de zomertijd helemaal niet goed is voor mensen. Deze ogenschijnlijk kleine ingreep op het uurwerk schijnt grote gevolgen te hebben op de biologische klok en het dag-nacht ritme van mensen. Vooral voor nachtmensen zoals ik. De wetenschapper die in de krant werd geïnterviewd, pleitte dan ook voor afschaffing van de zomertijd. Baroech Hasjem. Wel kunnen we de komende week een stuk minder fitte mensen verwachten en een stijging van 5% (of zoiets) in het aantal ongelukken. Zo kost die zomertijd natuurlijk meer dan hij oplevert. Als nachtmens kom ik ’s ochtends maar moeilijk op gang. Niet dat ik in bed blijf liggen – dat kan met vier kinderen natuurlijk niet – maar het feit dat ik rondloop, wil nog niet zeggen dat ik wakker ben! Zo tegen een uur of half elf kom ik lekker op gang. Dat levert nog wel eens problemen op als ik moet lesgeven voor half elf. Gelukkig heb ik het mij eigen gemaakt om al slapende les te geven. Dat ik les geef, met mijn studenten spreek, op mijn stoel wiebel, een telefoontje tussendoor beantwoordt en rondloop, wil dan nog niet zeggen dat ik niet slaap. Deze bijzondere gave krijg je natuurlijk alleen door het doorlopen van een jesjiva-opleiding. In mijn jesjiva kreeg ik les van een vriendelijk mannetje met baard en grappige ogen – een beetje een Joodse tuinkabouter. Hij had in de VS een B.A. gehaald in een of andere studierichting, zo werd verteld. De jesjiva was namelijk gematigd ultra-orthodox. Vóór elke Talmoedles werd eerst een stukje mussar – ethische en moralistische literatuur – gelezen van zo’n 10-15 minuten. Hiervoor koos hij soms uit de middeleeuwse mussar-boeken met zware titels als: “Poorten van Inkeer”, “De wegen van de Rechtvaardigen”, “De Plichten van het Hart”, of “Het Boek der Oprechten”. Enfin, veel hel-en-verdoemenis thematiek. In andere gevallen viel de keuze op mussar-werkjes uit de latere periode, die van de 18e en 19e eeuw uit Oost-Europa. Boeken die behoorden tot de zogenaamde mussar-beweging van de legendarische rabbijn Israel Salanter en zijn volgelingen, in legendarische oorden als Slobodka, Nevardok, en Chelm. Na deze spirituele opwarming gingen we echt Talmoedisch trainen over allerlei zeer technische onderwerpen in lessen die zo’n anderhalf tot twee uur duurden. Over het leviraathuwelijk (jibboem), het verwerven van een vrouw (kiddoesjien), schadeclaims, of andere zware Talmoedische onderwerpen die geschikt zijn voor ‘pilpoel’. Pilpoel is het tot in de kleinste details uitpluizen van allerlei Talmoedische argumentaties en concepten – volgens sommigen een vorm van verkapte haarkloverij, volgens anderen zeer intellectuele en analytische arbeid. Gedurende twee seizoenen – de zomer en winter – trad er tijdens de lessen een interessant fenomeen op: het zogenaamde slaap-lernen. In de warme zomermaanden was het namelijk, ondanks de op volle toeren blazende airconditioner, nog steeds verzengend heet in het leslokaal. Eerst begon onze leraar steeds langzamer te praten en vervolgens af en toe met zijn ogen te knipperen. Dan dommelde hij gedurende korte tijd in, om vervolgens gewoon weer verder te gaan met de les – precies vanaf het punt waarop hij was gebleven in de Talmoedtekst vóórdat hij indommelde. De eerste keren keek je als leerling toe, maar daarna begon je ook mee te doen. Zodat de les tijdelijk bestond uit een indommelende leraar en een handjevol soezende leerlingen, die op een tafel of lessenaar een korte ‘powernap’ hielden. Na korte tijd – hoe lang weet ik tot op heden niet – werden we weer simultaan wakker en gingen we gewoon verder met de les. Alsof er niets gebeurd was, praatte mijn leraar verder en probeerden wij op bepaalde momenten slimme vragen te stellen. Totdat na een tijdje iedereen opnieuw indutte, om vervolgens weer wakker te worden, et cetera. In de winter fungeerde de airconditioner als verwarming die hete lucht het lokaal inblies onder het uitstorten van veel lawaai. De warme lucht en het monotone kabaal van het apparaat hadden een slaapverwekkende uitwerking op leraar en leerling. Zodat de zomerse taferelen zich ook nu herhaalden en leraar en leerlingen afwisselend sliepen en lernden – het slaap-lernen, of moet ik zeggen lern-slapen?
Enkele jaren later was ik inmiddels van de jesjiva overgestapt naar de Bar-Ilan Universiteit. In mijn tweede jaar van de studie stond een cursus op het programma om 8:30 uur ’s ochtends. Tja, dat is vroeg. Gelukkig woonde ik op de campus, dus sleepte ik me met veel moeite – vaak in een gecamoufleerde pyama – naar de les. Aanwezigheid was immers verplicht op de universiteit in Israël. Na een klein halfuur hadden het monotone praten van de docent en het vroege uur een slaapverwekkende uitwerking en ik viel steeds met korte tussenpozen in slaap. Terwijl het laatste half uur van de les aanbrak, gebeurde het. Terwijl ik ontwaakte van de laatste slaappauze van de les – het was immers al wat later en ik had genoeg geslapen om weer fit te zijn – stelde ik een vraag. Maar, blijkbaar een vraag over stof die was behandeld terwijl ik sliep! Nadat dit gedurende enkele weken van de cursus was gebeurd, keek de docent mij onderzoekend aan. “Vertel eens”, zei hij, “hoe doe je dat?” “Wat?”, antwoordde ik, nog enigszins slaperig en met glazige ogen. “Nou, dat je in mijn les slaapt, maar steeds als je wakker wordt een vraag stelt over iets wat behandeld werd toen je sliep!” Ik mompelde iets over dat “ik blijkbaar niet echt sliep”. Ik had geen zin om mijn bijzondere jesjiva-gave uit te leggen.