“Gelukkig Nieuwjaar”, krijg ik van verschillende kanten toegewenst, maar met de goedbedoelde aanvulling dat het voor ons/mij natuurlijk niet echt nieuwjaar is, want dat hebben wij toch al gevierd in september. Die laatste dagen van het jaar en het begin van het nieuwe jaar zijn best interessant vanuit Joods perspectief en kunnen ons confronteren met onze zelfidentiteit en imago in de ogen van anderen. Want inderdaad, het jodendom heeft een andere (maan)kalender en jaartelling dan de Europese.
En het is onmiskenbaar waar dat de namen van de maanden verwijzen naar de Romeinse heidense wereld uit het verleden. Een volk met zijn cultuur dat bovendien eeuwenlang Jisraeel bezette en de tempel vernietigde in het jaar 70 van de gangbare jaartelling. Die Europese jaartelling is tevens verbonden met de geboorte van de Jood Jezus van Nazareth, die echter voor anderen de grondlegger werd van een nieuw geloof, waarmee Joden eeuwenlang een moeizame en vaak pijnlijke relatie krijgen. Deze moeizame relatie zal niet beperkt blijven tot theologische verschillen en discussies, maar soms ook gewelddadige repercussies hebben in het leven van Joodse gemeenschappen in West- en Oost-Europa.
Toch is het jodendom ook altijd (noodgedwongen?) pragmatisch geweest in de omgang met andere religies en culturen. Zo werd in de datering van Joodse aktes verwezen naar jaartellingen/markeringen die verwezen naar heidense koningen en machthebbers zonder dat men zich identificeerde met het gedachtegoed, religie of cultuur van de desbetreffende persoon. Daarnaast hoeven dingen niet altijd een duidelijke binaire betekenis te worden toegekend, zoals Joods/niet-Joods, heidens/monotheïstisch, goed/fout en dus verboden of toegestaan in gebruik. Het ontdekken van een ruimte waarin de zaken neutraal kunnen bestaan – een soort 'nul' in religieus-mathematisch opzicht – neemt veel spanning weg van het gebruik van bepaalde zaken in het moderne dagelijkse leven waarin men zelden op diepzinnige wijze stilstaat bij de herkomst of oorspronkelijke betekenis van een bepaalde zaak, object of begrip.
Hiermee wordt de mogelijk negatieve invloed als het ware geneutraliseerd en tot routine gemaakt voor 'veilig' gebruik. In de theologie van het latere rabbijnse jodendom wordt de nul voorgesteld door de categorie chol – seculier – of resjoet – iets dat niet per se toegestaan of verboden is en door een persoon mag worden gedaan uit eigen keuze. Op voorwaarde dat er geen negatieve consequenties zijn. Uiteraard blijft het de vraag of een bepaalde handeling, object of idee wel echt neutraal te noemen is. Dat zal per stroming kunnen verschillen en mogelijk ook afhankelijk van de rabbijn die zich er over uitspreekt.
In sommige gevallen zien we inderdaad dat oude connotaties en betekenissen van een bepaald begrip, object of handeling worden geneutraliseerd omdat de oude context waarnaar deze verwijzen niet meer bestaat en de nieuwe setting waarin iets wordt gebruikt duidelijk anders is. Zo wordt het soms mogelijk om een bepaalde mentale houding ten aanzien van een specifiek fenomeen te veranderen binnen een religieuze context.
En in de praktijk gebruiken Joden in de Diaspora – ook de orthodoxen – de 'gewone' jaartelling in het dagelijkse leven en zijn veel Joden (ook traditionelen) niet op de hoogte van de exacte datum in de Joodse kalender van een willekeurige dag. In Israël ligt dat wat anders, daar gebruiken veel orthodoxe Joden de Joodse jaartelling op dagelijkse basis en zijn ze weer vaak niet op de hoogte van de exacte niet-Joodse kalenderdatum. Hoewel veel rabbijnen het gebruik van de niet-Joodse jaartelling niet verbieden, zijn er sommigen die het gebruik van de niet-Joodse jaartelling verbieden omdat die heidens zou zijn.
Zelf kan ik me nog een discussie herinneren in mijn jesjiwa of het toegestaan is om de niet-Joodse datum met cijfers weer te geven, dus bijvoorbeeld 4-1-2022. Hiermee zou je namelijk de maand januari (genoemd naar de Romeinse god Janus) als eerste maand beschouwen, terwijl de Tora over de lentemaand nissan schrijft dat die de eerste maand van de kalender is! (Sjemot 12:2). Of je iets 'neutraal' vindt voor gebruik hangt dus sterk van je eigen sociaal-culturele context af …
Sjabbat sjalom!
