Op 23 november hebben we in het Zeeuws Archief de Stichting Werkgroep Struikelstenen Zeeland gepresenteerd. Dat was een bijeenkomst voor genodigden, hoewel er ook een paar mensen zomaar kwamen binnenwaaien. Het ging zoals het altijd met dit soort dingen gaat: ontvangst in het archiefcafé en de directeur van het Archief die welkom heet met koffie en thee. Vervolgens zijn we met de genodigden, een doorsnee van gemeentelijke vertegenwoordigers tot en met afgevaardigden van ons welgezinde fondsen, de indrukwekkende documentaire van Rebecca van Wittene, Met Pesach eten we matzes, gaan bekijken. Ruim een uur duurde de film over het Joodse leven in Zeeland, voor de oorlog en na de oorlog. Interviews met twee zeer bejaarde dames, overlevenden, afgewisseld met de verhalen van een paar Zeeuwse Joodse families. Dagboekfragmenten, brieven, briefkaarten en poëzie-albumteksten. Veel oude foto's en filmpjes. Tijdens en vlak na die documentaire was het muisstil in de filmzaal. Niet alleen ik had een brok in de keel. Mijn lief, Chawwa Wijnberg, had daarvoor nog een toepasselijk gedicht voorgelezen. Over moederskant en vaderszijde, kant en zijde, en zo is hun dood wat minder naakt.

Prompt na afloop van de film stelde een onuitgenodigde meneer de vraag of het toch niet wat eenzijdig was om deze 'sub-categorie' zo op de voorgrond te zetten. Waarom was er niet ook aandacht voor de andere vervolgde slachtoffers, Christenen, zigeuners et cetera. Onze voorzitter antwoordde gelukkig onmiddellijk dat het niet opportuun was om te spreken van een 'sub-categorie' wanneer het over Joden gaat. Ik geloof dat hij wat later bij de nazit nog een hartig woord heeft gesproken met de betreffende meneer.

Om hier toch ook maar even te antwoorden op zijn vraag: in Zeeland en de rest van Nederland is nergens vastgelegd of iemand als Christen of homoseksueel of wat anders dan ook is weggevoerd naar de kampen. In de bevolkingsregisters stond wel keurig geregistreerd of iemand N.Isr. (Nederlands Israëlitisch) was. Het is dus gewoon niet mogelijk om daar op korte termijn onderzoek naar te doen.

Ik was verder tevreden over de presentatie, men was onder de indruk en ik denk dat we de nodige steun hebben verworven. Maar toen deed zich iets heel naars voor. Alles was keurig geregeld voor de plaatsing van de eerste steentjes. Die zou moeten plaatsvinden op 20 februari 2016. Een zaterdag. Dat heb je als je als niet-Joden iets organiseert. Je denkt er niet bij na dat dit voor een orthodoxe sjoel een no-go is. Wij zijn afhankelijk van het schema van de Duitse beeldend kunstenaar Günter Demnig, de geestelijk vader van het Stolpersteine-project, die de struikelsteentjes komt plaatsen.
De nabestaanden van degenen voor wie de eerste steentjes in Middelburg worden gelegd, hadden geen enkel bezwaar wat die zaterdag betreft. Maar moeten wij nu die kleine Joodse gemeenschap hier voor het hoofd stoten door uitgerekend op een zaterdag de eerste stenen te plaatsen?

Mijn Chawwa, die toch bepaald niet vroom is, zegt: Dat dóe je niet, een herdenking organiseren op een zaterdag. Dat is hetzelfde als een broodje ham serveren op een sjiwwe. Je onteert de nagedachtenis van de slachtoffers van toen, die zeker traditioneel leefden, door tegen de regels in te herdenken op een zaterdag.
Na veel aandringen bleek het mogelijk Demnigs schema aan te passen. En nu worden de eerste stenen alsnog op zondag gelegd tijdens een plechtige bijeenkomst in aanwezigheid van opperrabbijn Binyomin Jacobs, die kaddisj zal zeggen.

We kunnen nu echt van start.