Tom Verwaijen, Joods Gouda. Een Joodse geschiedenis vanaf 1737 tot omstreeks 1850. Eigen beheer, Gouda 2012, 287 pagina’s. ISBN 978 94 6190 943 5.
Prijs € 24,90, rekening 118247662 t.n.v. de auteur o.v.v. Joods Gouda.
In 1737 legde Aron Cats als eerste Jood te Gouda de poortereed af, nog hetzelfde jaar gevolgd door Ysak Abrahams, Ysak Sanders, Levi Elias en Joseph Isaks. Vanaf dat jaar is een permanente Joodse aanwezigheid, ondanks alle pogingen om Joden uit de stad te weren, in Gouda een feit. In 1790 woonden er 20 gezinnen in Gouda, in 1798 werd een pand gekocht aan de Turfmarkt om een synagoge te vestigen. Verwaijen schrijft in hoofdstukjes over het ontstaan van de Joodse gemeente, de synagoge, de begraafplaats, het onderwijs en andere zaken. Vanwege het ontbreken van het archief van de Joodse Gemeente Gouda komt die informatie uit seculiere bronnen zoals notariële en rechterlijke archieven, de Kadastrale Atlas van 1832 enz.
Het uitvoerigst gaat hij echter in op de lotgevallen van de Joodse Gouwenaren. Elke inwoner van Gouda heeft een lemma met wat over hem of haar bekend is. Soms met een foto van de grafsteen - de auteur is al jaren actief in het tot stand brengen van het Stenen Archief - of geïllustreerd met een boedelinventaris, een overzicht van het huizenbezit etc. Het is moeilijk voor te stellen dat Verwaijen nog een paar Joodse Gouwenaars gemist heeft in zijn onderzoek. Zoals zo vaak in de mediene waren alle Joodse inwoners van Gouda familie van elkaar. De families Sanders en Cats waren de grootste families in de stad en aan hen besteedde de auteur dan ook respectievelijk 74 en 28 pagina’s. De andere families beslaan in totaal ook nog 60 bladzijden.
Het opvallendste verhaal uit dit boek is de moord op Salomon Abraham de Jong en Sara Levie in 1813. Terugtrekkende Franse troepen vermoorden hen beiden en vooral de moord op de 61-jarige winkelierster Sara is een gruwelijk verhaal. In de contemporaine literatuur beschreven als Eén der ontmenschte beulen rukt de sabel van zijne zijde, en hakt de hand af, waaraan de ringen zoo vast gesloten waren. Minder gruwelijk zijn de boedelbeschrijvingen, met opsommingen van het bezit en schulden die een goed inkijkje geven in de welvaart of armoede van de beschreven personen. In het algemeen waren de Joodse Gouwenaren niet rijk, maar sommigen van hen konden aan het eind van hun leven toch een positieve balans van enkele duizenden guldens overleggen.
Het in december 2012 verschenen Joods Gouda van Tom Verwaijen is het resultaat van ongeveer 15 jaar archiefonderzoek. En dat is te zien aan het resultaat van Joods Gouda. Het is een naslagwerk geworden voor iedereen die iets wil weten over de Joodse bewonersgeschiedenis van die stad. Niet alleen met heel veel informatie, maar ook prachtig geïllustreerd en gebonden met harde kaft. Een boek waar de auteur trots op mag zijn.
Eerder verschenen in Misjpoge, jaargang 26, nummer 1. Misjpoge is het kwartaalblad van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie.
