Slavernij

Gastcolumnist

vrijdag 5 juli 2013

Bekijk profielTerug naar overzicht

Harry Polak (1947), psycholoog, was voor zijn recente pensionering kwaliteitsadviseur in de geestelijke gezondheidszorg. Hij is voorzitter van de dialoogcommissie van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam. Zowel lokaal als landelijk is hij doende met allerlei dialoogactiviteiten om bruggen te slaan tussen diverse bevolkingsgroepen door wederzijdse onbekendheid en vooroordelen af te breken. Echter zonder essentiële verschillen uit het oog te verliezen.

Het zal weinigen ontgaan zijn dat het dit jaar 150 jaar geleden is dat de slavernij door Nederland werd afgeschaft. Het houden van slaven was in Nederland zelf niet toegestaan maar in de koloniën, zoals Suriname, werd het niet als probleem gezien om slaven te exploiteren op de plantages. De Nederlandse rol in de internationale slavenhandel was niet uitzonderlijk groot (circa 5%). Engelsen en vooral Portugezen waren veel grotere slavenhandelaren. Naar schatting werden zo’n 12,5 miljoen Afrikanen getransporteerd, of beter gezegd: gedeporteerd naar Noord- en Zuid-Amerika. Minstens 15% stierf onderweg op zee. De Verenigde Naties hebben de slavenhandel met terugwerkende kracht bestempeld als een misdaad tegen de menselijkheid. Recent hoorde ik de term ‘zwarte holocaust’, maar dan besef je niet wat de echte holocaust inhield.

Jaren geleden werd ik onaangenaam getroffen tijdens een dialoogbijeenkomst met Surinaamse Nederlanders door het verwijt dat de Joden een grote rol zouden hebben gespeeld in de slavenhandel. Voorts zouden Joden als plantagehouders de tot slaaf gemaakte Afrikanen slecht behandeld hebben. Sindsdien heb ik me meer verdiept in deze duistere bladzij van de geschiedenis. Er woonden naar verhouding inderdaad veel Joodse plantagehouders in Suriname. Nazaten van gevluchte Spaanse en Portugese Joden. Er waren ook Joden actief in de slavenhandel. Maar het gaat mij veel te ver om Joden een grote rol toe te bedelen, laat staan ze de schuld van deze donkere episode in de menselijke geschiedenis in de schoenen te schuiven. Zij deden mee. Helaas. Je zou kunnen zeggen dat Joden eigenlijk beter hadden moeten weten want zij staan er elk jaar met Pesach bij stil dat zij ooit slaven waren in Egypte. En God zij dank werden bevrijd om als vrije mensen verder te gaan.

Dit jaar greep ik de kans om mee te gaan met een boottocht naar Beth Haim, de Portugees-Joodse begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel. Daar ligt de ex-slaaf Eliëzer begraven tussen de parnassiem, dus niet ergens achteraf. De Portugese gemeente werkt eraan mee dat Surinaamse landgenoten sinds enkele jaren eind juni zijn graf kunnen bezoeken om daar enkele rituelen te verrichten die je normaal gesproken niet op een Joodse begraafplaats zal meemaken. Er wordt op een drum gespeeld, een soort rondedans gemaakt, gezongen en met water gesprenkeld. Anderzijds heeft men begrepen dat Joden steentjes leggen bij een graf; dat wordt ter afsluiting ook gedaan.

Het is mooi dat de Portugese gemeente medewerking verleent aan dit gebeuren dat voor veel Surinamers belangrijk is. Het sierde voorzitter Jacques Coronel dat hij in zijn toespraak vertelde dat het voor hem eigenlijk niet zo goed voorstelbaar is dat zijn voorouders meededen aan de slavernij. Des te merkwaardiger dat een tamelijk militante voorman van de Surinaamse groep ronduit zei dat hij moeite had om een keppeltje te dragen op de begraafplaats vanwege alles wat zijn voorouders werd aangedaan. Ongepast en ook onwetend, want het staat hem vrij om een Surinaams hoofddeksel te dragen op de begraafplaats als hij zich daarbij beter had gevoeld.

Aan dit soort zaken is te merken dat de slavernij nog steeds geen afgesloten hoofdstuk is voor veel, maar gelukkig niet voor alle Surinamers en Antillianen. Er worden excuses geëist van de Nederlandse overheid, spijtbetuigingen die al enkele malen zijn geuit zijn niet genoeg. Er wordt ook door sommigen schadevergoeding geëist. Zo is door een Surinaamse econoom becijferd dat 379 miljard compensatie mag worden verlangd door de nazaten van de vroegere Surinaamse en Antilliaanse slaven voor alles wat hen is aangedaan door de slavernij.

De slavernij was diep beschamend en een groot drama. Maar het drama wordt nog groter als mensen zich nog steeds niet kunnen bevrijden van wat hun voorouders is aangedaan.

Delen op Facebook Delen op Twitter
8 + 3 = ?
Na het lezen van de boeken van John H.de Bye,een hoogstaand mens waar ik veel waardering voor koester, ben ik veel meer gaan begrijpen over de geschiedenis van en de verhouding tussen Joden en de Afrikaanse slaven. Lees hem op Wikipedia, Het waren beiden ontheemden waarin de ene groep de andere kon overheersen. Maar een vorm van erkenning en herkenning bij beide groepen bleef bestaan. De Bye', Surinaamse schrijver en medicus, heeft in onze Joodse wereld veel te weinig waardering ontvangen en zou wat mij betreft veel meer erkenning en publiciteit moeten krijgen omdat hij de Joodse geschiedenis van vóór en tijdens de slaventijd uitmuntend heeft beschreven. Jammer dat er zoveel mensen zijn die van die geschiedenis geen weet hebben en wederzijds ook zo weinig willen weten van elkaars riten en gewoonten. Kon bijvoorbeeld, om bij deze uitstekende column terug te komen, voorafgaand aan de Winti-riten op de Portugese Begraafplaats, niet een gesprek plaatsvinden waarin de WEDERZIJDSE gewoonten en vragen daarover aan de orde konden komen? Dan had die Surinaamse voorman o.m. geweten dat een keppeltje niet het enige hoofddeksel is, en had hij de heer Coronel niet beledigend toegesproken, wat hij in zijn hart ook vond. Als Winti-aanhanger denkt hij nu eenmaal anders dan een Joodse gelovige. En heeft die econoom het berekenen niet geleerd van hedendaagse economen, die alleen in cijfers kunnen denken? Trieste manieren van wederzijds afstanden scheppen ipv trachten elkaar te begrijpen. WIKIPEDIA: http://nl.wikipedia.org/wiki/John_H_de_Bye
erica van beek | 2013-07-05
Natuurlijk zullen de Joden weer de hoofdmoot van de schuld aan slavernij in de schoenen geschoven worden want zij zijn de enige groep uit die tijd die nog als zodanig te duiden valt. Welke en wat voor "christelijke" slavenhalers vallen er nog te benoemen? Net zoals ooit bij de beschuldiging van godsmoord door de christenen waar wij Joden gezien onze duidelijke herkenbaarheid als groep de dupe van werden, Romeinen waren er niet meer en zouden niet meer in den vreemde herkend worden zelf als ze er nog wel geweest waren. Onze rituelen houden ons als groep al 3500 duizend jaar in leven maar maken ons voor de omgeving tot een nog steeds levende Jood, als een eeuwig wezen waarbij de religie het individu is en het als individu als het ware ongezien maakt. Een ander groot verschil is dat de zwarte slavernij van buiten uit is opgeheven en niet van binnenuit en geen transitie van 40 jaar in de wildernis heeft meegemaakt om slavernij als gevoel te kunnen laten uitsterven, waardoor de zwarte mens zich nooit als echt bevrijd kan zien, eigenlijk wat ons met de holocaust is gebeurt waardoor wij die nooit uit ons systeem zullen kunnen krijgen.
Joost Goudeket | 2013-07-05
mooi en genuanceerd stuk tekst. Meer weten over hoe het in die tijd in suriname was zou goed zijn voor zowel de leden van de hedendaagse surinaamse gemeenschap als voor ledenleden van de joodse gemeenschap. Daarnaast zou het goed zijn het taboe te doorbreken dat degenen die uit Afrika werden weggevoerd de slachtoffers waren van interne tiribale oorlogen, die daar helaas nog steeds voortduren.
hanneke gelderblom-lankhout | 2013-07-05
Een mooi artikel. En, hoewel we met de blik van nu de slavenhandel kunnen en moeten veroordelen is het altijd moeilijk om terug te gaan in de waarden en normen van toen. De slavenhandel heeft lang bestaan voordat er mensen opstonden die dit moreel verwerpelijk vonden en gingen strijden voor de afschaffing. Wat de Joodse slaveneigenaren betreft, er waren in Amsterdam aan erfgenamen van Joodse slaveneigenaren een gelijkwaardig percentage Joodse eigenaren en niet-Joodse eigenaren als Joodse Amsterdammers en niet-Joodse Amsterdammers. Wellicht geeft dat een kleine indicatie van de omvang van de Joodse bijdrage aan de slavernij. We weten dit aangezien bij de afschaffing van de slavernij de eigenaren schadeloos werden gesteld. Niet de slaven, maar hun eigenaren kregen dfl 300,-- per slaaf. Dit werd verleden jaar in kaart gebracht door D. Hondius van de UvA, en de gegevens zijn bewaard gebleven in het Stadsarchief.
Rob Snijders | 2013-07-15
Ik kan mij geheel inleven in de gedachte van hen die de transatlantische slavenhandel en slavernij veroordelen en afkeuren maar: 1. De denkwereld van de mens driehonderd jaar geleden was anders dan de huidige opvattingen. 2. In de hele geschiedenis van de mensheid heeft het recht van de sterkste gegolden. 3. De naar het Caraibisch gebied verscheepte slaven werden vaak en veelal aangeleverd door Africaanse stamhoofden van stammen die mensen van overwonnen stammen als slaaf Verkochten. 4. Een groot gedeelte van de op transport gezette slaven overleefden de overtocht niet evenals de bemanning van de slavenschepen. 5. Ik ben meerdere voorbeelde tegengekomen van blanken die als slaaf verkocht werden (google: blanke slaven). 6. Vele van de blanke matrozen die naar Suriname kwamen hadden hier een bestaan dat even beroerd was als van de slaven. 7. De priesters die naar Suriname kwamen moesten na 2 jaar gemiddeld vervangen worden omdat ze aan malaria en gelekoorts overleden waren. Dus ook voor de niet-slaven was het leven erg moeilijk. 8. Op dit ogenblik zijn er op de wereld meer slaven dan er ooit geweest zijn in de tijd van de transatlantische slavenhandel. Weinigen maken zich daar druk over. Gisteren zijn er in Paramaribo aanhoudingen verricht van mensen die zich schuldig maakten aan "human trafficking": lees slavenhandel. Er kwam een klein berichtje in de krant (27 november 2015). Als wij nu met z'n allen gaan proberen de tegenwoordige slavernij een halt toe te roepen zijn we op de goede weg. Lees op google: slavery now and human trafficking en ga een slapeloze nacht tegemoet
John H de Bye | 2015-11-27
Slavernij heeft in bijna de hele menselijke geschiedenis bestaan. Voor de Griekse en de Romeinse maatschappij waren slaven van essentieel belang.Griekse filosoof Aristotel meende dat sommige mensen phusei douloi waren, bestemd om slaaf te zijn. Dit was in strijd met de christelijke visie, dat in Gods plan niemand bestemd was voor slavernij.Toen keizer Constantijn de Kerk in 313 eenmaal had gelegaliseerd, beïnvloedden haar leringen de Romeinse wetten en beleid. Er werden kerkelijke fondsen gebruikt door christenen om slaven te bevrijden, in het bijzonder krijgsgevangenen. Een voormalige slaaf is zelfs opgeklommen tot paus (Callistus I) in de vroege derde eeuw! De opkomst van het Christendom had een positieve invloed op het leven van slaven.De gelijke waardigheid van alle mensen is een christelijke notie.Jezus verzette Zich tegen onderdrukking,slaven en meesters werden broeders en zusters.In Efeze 6:9 staat dat meesters hun slaven als broeders en zusters moesten beschouwen. Dat was een revolutionaire gedachte in die tijd.... Jezus heeft gezegd dat je de ander moet behandelen als dat jezelf zou willen worden behandeld.En waar Jezus onderwijs gegeven werd, werd het bijzondere van het huwelijk en de rechten van de vrouw erkend. Er zijn scholen en universiteiten gesticht en de slavernij werd afgeschaft.De drie centrale wetten in Exodus 21 en Deuteronomium 23 en 24 laten zien dat de Bijbel slavenhandel afwijst.” NAASTENLIEFDE is een van de belangrijkste leerstellingen van de Bijbel.Paus Paulus III zich in 1537 niet minder dan drie keer tegen de slavenhandel keerde.Het christendom is de enige godsdienst, waar niet alleen zonde als slavernij wordt gezien, uiteindelijk was het ook het christendom dat als enige godsdienst ter wereld slavernij als zonde zag.En het is ironisch dat het christendom vals beschuldigd wordt van slavernij, terwijl het massaal tot slaaf maken van christenen door moslims, in het bijzonder door de Ottomaanse Turken van de zestiende tot de achttiende eeuw, geheel wordt genegeerd. In Afrika een uitgebreid stelsel van slavenhandel bestond, voordat de blanken daar kwamen. Voordat de eerste slaven uit Afrika werden gevoerd door de Europeanen, maakten de Arabieren al gebruik van de Afrikaanse ‘slavenmarkt’.Muhammad, de stichter van de islam, had tijdens zijn leven immers zelf slaven, evenals zijn opvolgers...
Max | 2019-08-08
Waarom staat er nooit de rol die Afrikanen zelf in de slavenhandel hadden ter discussie?Afrikaanse slavernij begon met Afrikanen zelf.Slavernij was reeds een onderdeel van de Afrikaanse wereld, lang voordat de Europeaan er deel aan naam.Afrikaanse mensenhandelaren waren meedogenloos en hebzuchtig. Zonder wroeging vingen ze miljoenen slaven, die de Europeanen vervolgens naar de Amerika’s verscheepten. Daarmee droegen ze bij aan de rijkdom van Europa en brachten ze hun eigen continent schade toe.Afrikaanse koningen hielden regelmatig strooptochten om slaven te vangen. Die zetten ze aan het werk op het land – er was gebrek aan werkkrachten – of ruilden ze met Berbers en Arabieren voor paarden en andere goederen.
Max | 2023-07-04
Vele jaren geleden (helaas) schreef ik een werkstuk vanuit een werkgroep Paleografie aan de UvA van een door mij zeer gewaardeerde docent, hoogleraar, waarvan ik me zijn naam nu niet kan herinneren. De USB-sticks, waar mijn werkstuk en vele andere documenten op stonden, verloor ik door diefstal van mijn tas. Geen reserve bestand, dom. We lazen in de archieven van de Sociëteit van Suriname en de Classis van de Hervormde Gemeente Amsterdam. Er was een historische bron, een Nederlandse officier, die in opdracht van de Staten-Generaal (zoals ik me herinner) onderzoek moest doen in Suriname naar de 'tegenstanders' in de oorlogen, die in de 18e eeuw werden bevochten tegen 'Marrons', gevluchte slaven, die zich verzetten tegen slavernij en eigen gemeenschappen oprichtten. Kennelijk waren er sterke banden van de Marron-gemeenschappen en slaven op de plantages. Want de officier - wiens naam ik me helaas nu ook niet kan herinneren! - ondervroeg ook slaven op vele Surinaamse plantages. Eén opmerking uit zijn onderzoek trof mij - en ook hem - dat sommige slaven, met wie hij sprak, zeiden, dat slaven van joodse plantages veel 'lastiger', rebelser, 'ongezeglijker' waren. Zonder uitleg, waarom dit dan zo zou zijn. Vier mogelijke verklaringen kon ik verzinnen. Misschien weet u een vijfde of zesde? Dat hoor ik graag. Van de vijandigste tot de vriendelijkste: mogelijke verklaring 1: de joodse plantage-eigenaren waren wreder dan de christelijke slavenhouders. Die lijkt me onwaarschijnlijk: verzet is mogelijk, als je nog gevoel van zelfrespect hebt. De tweede: de slaven hadden het vooroordeel van hun christelijke 'meesters' geïnternaliseerd: joden waren 'slecht', dus de slaven van joodse 'meesters', deels deel uitmakend van hun huishouden, deelden in deze veroordeling. Drie: helaas nu ook even vergeten. Maar mogelijke verklaring vier: werden slaven op joodse plantages misschien toch nog enigszins als mens erkend, vanuit de Bijbelse Pesach- gedachte, Gij zijt zelf ooit slaven geweest in Egypte? Een aantal joodse slavenhouders kwamen uit Brazilië. De Braziliaanse plantagehouders beschouwden een deel van hun slaven als deel van hun huishouden. Mogelijk werden zij ook besneden en moesten de kosher wet volgen? Hield dit anderzijds in, dat zij dan ook meer als mens bleven worden (h)erkend? Een rest van mens-zijn erkend? Leidde dit er mogelijk toe, dat wie als slaaf vanuit een joodse naar een christelijke plantage werd verkocht, in opstand kwam in een volgende totale ontkenning van enige vorm van eigen menszijn op de christelijke plantage? Mij intrigeert deze ene loss opmerking van de officier, die rapport uitbracht over de slavenopstanden en -oorlogen. In het bijzonder vraag ik me af: wat gebeurde op Pesach in een joods plantagehuishouden? Zaten de slaven, die vast onderdeel vormden van het huishouden daar mee aan tafel? In de Romeinse tijd hielden de slavenhoudende families jaarlijks de Saturnalia, waar één of enkele dagen de rollen werden omgekeerd: de slaven waren 'meesters' en de plantagehouders hun slaven. Ze moesten natuurlijk voorzichtig zijn, want het duurde maar een enkele dag. Toch zou dit een laatste restje gevoel van - erkenning van - menselijke band, evenwaardigheid laten bestaan. Dit is een onderzoeksvraag, die naar mijn overtuiging gesteld moet worden, eerlijke historische navorsing verdient.
Alida van der Veen | 2023-07-09

Columns 2023

Columns 2021

Columns 2020

Columns 2019

Columns 2018

Columns 2017

Columns 2016

Columns 2015

Columns 2014

Columns 2013

Popup

Sluiten kruisje

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.

steun ons en doneer
Crescas logo groot

Bekijk ook

Nieuwsbrief

Volg ons ook op social media